به گزارش خبرنگار پایگاه خبری طنین البرز، صحنه پرتلاطم ژئوپلیتیک امروز، قدرت ملت‌ها تنها در مرز‌های زمینی یا ظرفیت‌های اقتصادی آنها خلاصه نمی‌شود؛ بلکه در تسلط بر مرز نهایی، یعنی فضای ماورای جو، تعریف می‌شود. صنعت فضایی ایران، تجلی‌بخش همین اراده ملی برای شکستن حصار تحریم‌ها و جهش از خودکفایی به اقتدار فناورانه است.
بیش از دو دهه پیش، گمانه‌زنی درباره توانایی ایران برای قرار دادن یک شیء ساده در مدار، صرفاً در حد رؤیا و آرزو بود، اما امروز، این رؤیا به یک واقعیت ملموس تبدیل شده که با ماهواره‌های عملیاتی، پرتابگرهای چندمنظوره و هدف‌گذاری مدار‌های ارتفاع بالا، معادلات منطقه‌ای و جهانی را تحت تأثیر قرار داده است.
این مقدمه، دروازه‌ای است برای ورود به تحلیل عمیق مسیری که ایران در آن، از فاز تحقیقاتی «امید»، به دوران تثبیت فنی و کسب قابلیت‌های اطلاعاتی پیشرفته رسیده است؛ داستانی از صعود یک صنعت که نه‌تنها نماد خودباوری مهندسی، بلکه نشانه‌ای آشکار از تغییر ماهیت قدرت در قرن بیست و یکم است.
صنعت فضایی ایران دیگر یک آرزوی صرف نیست، بلکه به یک واقعیت راهبردی تبدیل شده که ابعاد اقتدار، امنیت و اقتصاد ملی را به‌طور همزمان تحت تأثیر قرار داده است. در طول دو دهه، این صنعت، مسیری انقلابی را از ساخت ماهواره‌های تحقیقاتی ساده تا تزریق ماهواره‌های سنگین و دقیق در مدارات بالا پیموده است.
تاریخچه صنعت فضایی ایران، ناگسستنی از تاریخ دفاعی کشور است. ریشه‌های این حوزه، در واقع به لزوم توسعه زیرساخت‌های موشکی و الکترونیک پس از جنگ تحمیلی بازمی‌گردد؛ ضرورتی که بعد‌ها به بستری برای انتقال فناوری به فضا تبدیل شد؛ نیاز به پایش منابع، مخابرات و هواشناسی، اولین محرک‌ها بودند.
پرتاب موفق امید آغاز راه فضایی ایران
با تصویب مجلس، مرکز سنجش از دور ایران در سال ۱۳۷۰ تأسیس شد، اما نقطه عطف نهادی با تشکیل شورای عالی فضایی و سپس تأسیس سازمان فضایی ایران (ISA) در سال‌های ۱۳۸۲ و ۱۳۸۳ رقم خورد. این نهادها، مدیریت کلان، سیاست‌گذاری و تنظیم روابط بین بازیگران مختلف را بر عهده گرفتند تا یک مسیر واحد برای توسعه تعیین شود.
نقطه عطف فنی و اعلان رسمی ورود ایران به عرصه فضایی، پرتاب موفقیت‌آمیز ماهواره تحقیقاتی «امید» توسط پرتابگر بومی «سفیر» در سال ۱۳۸۷ بود. این پرتاب، دستاوردی عظیم محسوب می‌شد؛ نه به‌خاطر پیچیدگی ماهواره، بلکه به دلیل اثبات توانایی فنی ایران در تکمیل چرخه کامل فناوری فضایی (طراحی، ساخت ماهواره، ساخت پرتابگر، پرتاب و کنترل ماهواره در مدار).
این موفقیت، ایران را رسماً به جمع اندک کشور‌های دارای این توانمندی راهبردی اضافه کرد. پس از «امید»، پروژه‌های متعددی در دانشگاه‌های اصلی کشور تعریف شدند که خروجی آنها ماهواره‌هایی همچون «پیام»، «نوید»، «رصد» و «ظفر» بودند. این ماهواره‌های نسل اول، هرچند با دقت‌های تصویربرداری پایین‌تر مواجه بودند، اما سنگ بنای آزمایش زیرسیستم‌ها و ارتقای تجربه متخصصان داخلی شدند.
در سال‌های اخیر، صنعت فضایی ایران از فاز تحقیقاتی و اثبات فناوری به فاز عملیاتی و افزایش قدرت حمل و دقت وارد شده است. این تحول، با تمرکز بر پرتابگرهای نسل جدید و ارتقای ظرفیت زیرساخت‌ها همراه بوده است. در دوران اولیه، پرتابگر «سفیر» که توانایی حمل بار‌های بسیار سبک را داشت، قهرمان میدان بود.
اما امروز، با تثبیت عملکرد پرتابگرهای توانمندتر مانند «سیمرغ»، «قاصد» و «قائم ۱۰۰»، داستان به کلی عوض شده است. پرتاب‌های موفقیت‌آمیز سیمرغ در سال‌های اخیر، توانایی تزریق ۳۰۰ کیلوگرم بار در مدار را به نمایش گذاشت که یک جهش چند برابری در ظرفیت حمل بوده و امکان ارسال چندین ماهواره یا محموله‌های سنگین‌تر را امکان‌پذیر کرده است.
ماهواره‌های نسل جدید؛ چشم تیزبین ایران
معرفی و استفاده از پرتابگرهای با سوخت جامد مانند «قائم ۱۰۰» که با پرتاب موفق ماهواره «ثریا» در دی ماه ۱۴۰۲ آن را در مدار ۷۵۰ کیلومتری قرار داد، یک دگرگونی استراتژیک محسوب می‌شود. این ارتفاع، یک رکورد جدید برای پرتاب‌های بومی است و استفاده از سوخت جامد، الزامات واکنش سریع‌تر، پنهان‌کاری و پرتاب از نقاط مختلف را در سناریو‌های امنیتی تقویت می‌کند.
همزمان، هدف‌گذاری برای مدار‌های حیاتی بالاتر مانند مدار ژئو (۳۶ هزار کیلومتر) با رونمایی از بلوک انتقال مداری «سامان ۱» یک قابلیت فنی کم‌نظیر است. این بلوک‌ها، امکان هدایت محموله از مدار‌های پایین به مدار‌های بالاتر را فراهم می‌کنند و گام عملیاتی ایران برای تکمیل مسیر دسترسی به مدار‌های ژئو و ارائه خدمات دائمی ماهواره‌ای است.
ماهواره‌های نسل جدید، دیگر صرفاً ابزاری برای تست‌های مداری نیستند؛ بلکه به ابزار‌هایی عملیاتی برای جمع‌آوری اطلاعات تبدیل شده‌اند. ماهواره‌هایی مانند «نور ۳» (پرتاب مهر ۱۴۰۲ توسط پرتابگر قاصد)، با دقت تصویربرداری بالاتر از ۲.۵ تا ۱۰ متر، قابلیت‌های پایش و اطلاعاتی ایران را به‌طور چشمگیری ارتقا دادند.
ماهواره‌های آتی مانند «پارس ۲» و نمونه‌های ارتقا یافته «ظفر ۲»، با هدف دقت‌های بالاتر در حال توسعه هستند. این تصاویر، در مدیریت منابع آب، کشاورزی، پایش محیط زیست و از همه مهم‌تر، در جمع‌آوری اطلاعات راهبردی نظامی کاربرد دارند. در سناریویی مانند تقابل‌های منطقه‌ای، توانمندی فضایی دیگر یک عنصر زینتی نیست، بلکه یک رکن اساسی در مدیریت اطلاعات و تاب‌آوری ملی است.
این امر با توسعه زیرساخت‌های زمینی نیز همراه شده و ایجاد زیرساخت‌های متنوع برای پرتاب، یک اصل امنیتی در شرایط بحران است. احداث پایگاه فضایی چابهار، با پیشرفت فیزیکی بالا، به دلیل موقعیت جغرافیایی مناسب، بهترین نقطه برای پرتاب است و تکمیل آن، پایداری پرتاب‌ها را در شرایط تهدید بالا می‌برد.
پرتاب سه‌گانه ظفر ۲، پایا و کوثر
علاوه بر آن، توسعه مراکز راهبردی کنترل ماهواره در نقاطی مانند سلماس و چناران، تضمین‌کننده ارتباط پایدار و فرماندهی ماهواره‌ها در تمام نقاط کشور است. نگاه به فضا از اقتداری صرف، به یک نگاه اقتصادی-سیاسی-اقتداری تغییر یافته و ورود بخش خصوصی به صنعت فضایی ایران، با هدف افزایش رقابت و سرعت ساخت آغاز شده است.
ماهواره‌هایی مانند «کوثر»، توسط شرکت‌های خصوصی ساخته شدند و پرتاب ماهواره‌های کاملاً ساخته‌شده توسط بخش خصوصی، نشان‌دهنده تثبیت ظرفیت مستقل و خودکفایی فنی است. مهم‌تر از آن، پروژه «منظومه شهید سلیمانی»، اولین منظومه ماهواره‌ای باریک‌باند ایرانی، برای خدمات اینترنت اشیا (IoT) و انتقال داده در شرایط بحران طراحی شده است.
این قابلیت، یک لایه امنیتی حیاتی برای تداوم ارتباطات و پایش اطلاعات در زمان حملات یا بحران‌های طبیعی بوده و با تثبیت توانایی‌های اولیه، صنعت فضایی ایران اکنون به دنبال اهداف بلندپروازانه‌تر و همکاری‌های بین‌المللی سطح بالاست. ایران وارد حوزه اکتشافات فضایی (زیست‌فضا) شده و تلاش برای توسعه کپسول‌های کنترل‌پذیر پیشرفته‌تر برای حمل موجودات زنده، نشان از هدف‌گذاری برای اعزام فضانورد دارد.
مهم‌تر از آن، اعلام همکاری با برنامه فضایی چین، منجر به اعزام محموله تحقیقاتی ایران به ماه در سال جاری شده است. این همکاری، یک دستاورد دیپلماتیک و علمی بزرگ است و ایران را در جمع معدود کشور‌هایی قرار می‌دهد که به کاوشگر‌های قمری دسترسی دارند.
توالی پرتاب‌های موفقیت‌آمیز در سال‌های اخیر، از جمله برنامه‌های آتی شامل پرتاب سه‌گانه ماهواره‌های ظفر ۲، پایا و نمونه دوم کوثر، سرعت بی‌سابقه‌ای را در این صنعت نشان می‌دهد. همچنین، رونمایی از ماهواره‌های مخابراتی ارتفاع بالا مانند «ناوک» و استقرار نخستین ماهواره مخابراتی در مدار، تکمیل‌کننده پازل خدمات فضایی ایران خواهد بود.
در نهایت، صنعت فضایی ایران، مسیری پرچالش از دوران پس از جنگ تحمیلی را طی کرده است. از وابستگی در تأمین قطعات و دانش فنی تا رسیدن به جایگاه یک تولیدکننده و پرتاب‌کننده ماهواره‌های عملیاتی با دقت تصویربرداری بالا و توان تزریق محموله سنگین. این جهش‌ها، توانسته‌اند عمق استراتژیک و اطلاعاتی ایران را در عرصه منطقه‌ای گسترش دهند و مفهوم بازدارندگی را از زمین به فضا منتقل کنند.
اکنون، با تثبیت زیرساخت‌ها، ورود بخش خصوصی و هدف‌گذاری برای مدار‌های بالاتر و حتی ماه، ایران در جمع ۱۰ تا ۱۱ کشور دارای چرخه کامل فضایی قرار گرفته است. با این حال، این جایگاه، نقطه پایانی نیست و هدف نهایی، رسیدن به جایگاه تراز اول دنیا در این صنعت راهبردی است. این جاه‌طلبی، تضمین‌کننده تداوم سرمایه‌گذاری در دانش و فناوری پیشرفته برای سال‌های آینده خواهد بود.
انتهای پیام/
